Kutluk (II. Göktürk) Devleti

Göktürk devleti yıkıldıktan sonra Orta Asya, Çin hâkimiyetine girdi. Çin esaret dönemi 50 yıl sürmüşse de Türkler, bağımsızlıklarını kazanmak için birçok defa isyan etmiş fakat başarılı olamamışlardır. Bu isyanlar içinde en önemlisi Kürşat İhtilalidir.

Kürşat ihtilal'i milli duygularının artmasına, bağımsızlık şuurunun gelişmesine neden olmuştur. Bu nedenle Kürşat ihtilali, Türk tarihi için büyük bir önem arz eder.

Türkler, Kutluk Bilge Han önderliğinde birleşerek Çin'e karşı bağımsızlık mücadelesine başladı. Bu mücadelede başarılı olan Kutluk Bilge Han, başkent Ötüken olmak üzere, Kutluk (II. Göktürk ) Devleti'ni kurdu.

Türkleri bağımsızlığa kavuşturması ve devlet kurması gibi sebeplerden dolayı Kutluk Bilge Han'a İlteriş unvanı verilmiştir.

Orta Asya'da yaşayan bütün Türk boylarını kendi etrafında toplayan Kutluk bilge han kısa zamanda sınırlarını genişleterek siyasi ve askeri açıdan güç kazandı. Çine sefer düzenleyen Kutluk han Çin'i yıllık vergiye bağlamış, İpek Yolunu kontrol altına almıştır.

Devletin en parlak dönemi Bilge Han, kardeşi Kültigin ve vezir Tonyukuk dönemidir. Vezir Tonyukuk aslen Çin asıllı olsa da uzun yıllar Türkler arasında yaşamış, devlete sadık ve Çin siyasetini iyi bilen bir kişidir. Çeşitli dönemlerde Bilge Hanı ve Kültigin'i, Çin oyunlarına karşı uyarmıştır.

Kutluk devletinde de, I.Göktürklerde olduğu gibi ikili devlet yönetim şekli uygulanmıştır.

Bu dönemde Çin ile savaşlardan ziyade dostluk ilişkisi kurulmuş, ticari ilişkiler geliştirilmeye çalışılmıştır.

Bilge kağan dönemi Türk kültür tarihi açısından da çok önemlidir. Bu dönemde Türk tarihinin ilk yazılı eseri olan Orhun Abideleri dikilmiştir.

Bilge kağanın ölümünden sonra tahta çıkan Türk hükümdarları devleti iyi idare edememiş, Çin oyunları neticesinde Türk boyları arasında iç çekişmeler artmıştır. Uygur, Basmil, Karluk gibi Türk boylarının saldırıları neticesinde devlet 745'de yıkılmıştır.