Dil, Edebiyat ve Sanat

Türkçe Ural - Altay dil grubundan olmakla birlikte sondan eklemeli dil yapısına sahiptir. Türklerin hayvancılıktan dolayı göçebe hayat tarzını benimsemiş olmaları yazıyı geç kullanmalarına neden olmuş, ancak bu durum Türklerde sözlü edebiyatın gelişmesini sağlamıştır.

Sözlü Edebiyat

• Sav: Atasözleri
• Sagu: Ağıtlar
• Koşuk: Müzik eşliğinde söylenen şiirler

Destanlar:

Oğuz Kağan Destanı Asya Hunlarına aittir. Mete'nin hayatını konu etmiştir.

Bozkurt ve Ergenekon Destanları Göktürklere aittir.

Türeyiş ve Göç Destanları Uygurlara aittir.

Alp Er Tunga ve Şu Destanları Sakalara (İskitlere) aittir.

Alp Er Tunga Destanı en eski Türk destanıdır.

Manas Destanı Kırgızlara aittir. En uzun Türk destanıdır. Halen yazılmaya devam etmektedir.

Yazılı Edebiyat

Yenisey Yazıtları VI. yy'da Kırgızlara aittir. Göktürk Alfabesiyle yazılmıştır. Mezar taşlarına yazılan edebi değeri olmayan yazıtlardır.

Karabalasagun Yazıtları Uygurlara aittir.

Sine - Uşi Yazıtları (Bengü taş) Uygurlara aittir.

Orhun Yazıtları Göktürk Kitabeleri adıyla alınan ilk eserdir.

Türk tarihinde ilkyazı II. Göktürkler döneminde kullanılmıştır. Bu alfabe 38 harften oluşmakla birlikte, yazılmış olan ilk eserde Göktürk yazıtları (Orhun abideleri )dir. Orhun Abideleri üç tane olmakla beraber bunlar; II. Göktürk hükümdarı Bilge kağan, kardeşi Kültigin ve vezir Tonyukuk adına dikilmiştir. Abidelerin bir yüzü Göktürkçe diğer yüzü ise Çince yazılmıştır. Bu kişilerin sözlerini taşa yazan kişi ise Yulluğ Tigindir.

Orhun Abideleri 1833 yılında Danimarkalı Wilhem Thomsen tarafından çözülmüştür.

Türklerin ilk yazılı eseri olan Orhun Kitabeleri Türklerin siyasi hayatları ilgili önemli bilgiler vermektedir. Örneğin Bilge kağan adına dikilmiş olan abidede Bilge Kağan; “Ey Türk budunu aç idiniz doyurdum, çıplak idiniz giydirdim.”diye ifade kullanmıştır. Bu ifadeden Türklerde sosyal devlet anlayışının olduğunu anlıyoruz.

Türklerin diğer kullandığı alfabe ise Uygurcadır. Bu alfabe ise 18 harften oluşmaktadır. Uygurların yerleşik hayata geçmeleri kâğıt, mürekkep ve matbaayı kullanmaları bu alfabe ile yazılmış eserlerin daha fazlaca günümüze ulaşmasını sağlamıştır.

Türklerde özellikle Bozkır sanatı ön plandadır. Göçebe hayatın etkisi görülmektedir. Av sahneleri ve hayvan figürleri her noktada etkisini göstermektedir. Sekizgen köşeli Otağ adı verilen Türk çadır sanatı ve Türk halı ve kilimleri meşhurdur. Uygurlar döneminde ise minyatür sanatı gelişme göstermiştir. Türklerde sanat eserleri çoğunlukla taşınabilir eserlerden oluşmuştur.

• Türklerin sanat eserlerini taşınabilir malzemeden yapmalarındaki temel sebep göçebe olmalarından kaynaklanmaktadır. Küçük heykelcikler, halı, kilim ve çadır vs. gibi.
• Türk sanatı Türklerin yaşadıkları konar - göçer hayat şartlarına uygun olarak gelişti.
• Orta Asya Türklerinde, sanatlarına ait eserlere kurganlarda yapılan kazılarda rastlanmıştır.
• Pazırlık ve Esik kurganlarında insan ve hayvan ölüleri, ahşap ve madenden birçok eşya, el dokuma ürünler bulunmuştur.
• Pazırlık kurganında Hun sanatının en önemli eserleri çıkartılmıştır. Kılıç, yay, mızrak, eyer takımları, kadınlara ait süs eşyaları ve dünyanın en eski düğümlü halısı bulunmuştur.
• Esik kurganında seramik kaplar, tahta kaşıklar, gümüşü kupalar altın elbiseli Adam adı verilen zırhın yanındaki silah ve kamçı da altın işlemelerle süslüdür.
• Türklerde hayvan üslubu, kıvrık dal ve bitki üslubu çok kullanılmıştır.
• Türklerde maden işlemeciliği, dokumacılık, deri işlemeciliği, halıcılık, terzilik, oymacılık ve kürkçülük gelişmiştir
• Kopuz ve çöğür Türklerde müzik aletleridir. Türklerin devlet bandosu tarzında müzik ekipleri de vardır.
• Türk heykel sanatı ile ilgili ilk örnekler Orhun vadisinde yapılan araştırmalarda bulunmuştur. Kültigin'in iki parça halindeki başı, eşine ait heykel parçaları ile koç, kaplumbağa heykelleri ve balballar bulunmuştur.
• Yerleşik hayata geçen Uygurlarda ilk mimari eserler görülmektedir.
• Uygurlar heykel yapımında alçı, toprak ahşap ve taş kullanmışlardır.
• Uygurlar duvar üzerine fresko denilen resimler yapmışlardır. Resim konusu olarak rahipler, vakıfçılar, müzisyenler yapılmıştır. Minyatürde dini ya da günlük hayattan alınmış konular seçilmiştir.